Psalm 137 is een psalm met twee gezichten. De beeldende verwoording van de vervreemding en het heimwee in het eerste deel raakt bij veel mensen een snaar:

1 Aan de rivieren van Babel, daar zaten wij,
ook weenden wij als wij aan Sion dachten.
2 Wij hadden onze harpen gehangen
aan de wilgen die daarbinnen zijn.
3 Toen zij die ons gevangenhielden, daar woorden van een lied van ons verlangden,
En wie ons omvergeworpen hadden, blijdschap:
Zing voor ons een van de liederen van Sion!
4 zeiden wij: Hoe zouden wij een lied van de HEERE zingen
in een vreemd land?
5 Als ik u vergeet, Jeruzalem,
laat dan mijn rechterhand zichzelf vergeten.
6 Laat mijn tong vastkleven aan mijn gehemelte,
als ik niet aan u denk,
als ik Jeruzalem niet doe uitstijgen
boven mijn hoogste blijdschap. (HSV)

Het tweede deel van de psalm laat menig lezer evenmin onberoerd, maar dan op zo’n schokkende manier dat het afstoot. Met name het laatste vers is voor velen tegenwoordig onzingbaar:

7 HEERE, denk aan de Edomieten,
aan de dag dat Jeruzalem viel,
toen zij zeiden: Haal neer, haal neer die stad,
tot op haar fundament!
8 Dochter van Babel, die verwoest zult worden,
welzalig is hij die u uw misdaad vergelden zal,
die u tegen ons begaan hebt.
9 Welzalig is hij die uw kleine kinderen grijpen
en tegen de rots verpletteren zal. (HSV)

De illustrator van het Stuttgarter Psalter (naast het Utrechtse Psalter één van de  beroemdste geïllustreerde psalmboeken uit de negende eeuw en misschien ook wel allertijden) heeft de twee gezichten van de psalm treffend in beeld gebracht: zie de twee bovenstaande afbeeldingen.

Misschien denkt u: maar hoe kun je het als kunstenaar het over je hart krijgen om vers 9 zo grafisch uit te gaan beelden? Ik weet het niet. Elders in het Stuttgarter Psalter ontdekte ik al een buitengewoon bloederige afbeelding. Misschien hoopte de illustrator juist zo de aandacht van de lezers te trekken en hen op te wekken de Bijbeltekst zelf te gaan te bestuderen en bidden. Misschien had hij nog niet zo’n dualistisch wereldbeeld waarin mensen genieten van gruwelijk geweld in films maar er schande van spreken als het in de Bijbel voorkomt.

Maar mogelijk moeten we deze afbeelding van Psalm 137 symbolisch zien. Origenes en Augustinus verstonden de kindertjes/kleintjes van vers 9 als net opkomende zondetjes, die je niet moest koesteren en laten opgroeien, maar meteen in gebed dood moest slaan tegen de steenrots, dat is, tegen Christus (zie 1 Korintiërs 10:4). Gezien de populariteit van Augstinus’ uitleg van de psalmen in de middeleeuwen, is het zeker niet ondenkbaar dat de illustrator deze uitleg kende. (Zie verder het artikel van prof.dr. A. van de Beek over Psalm 137:9 in de Vroege Kerk en mijn artikel over de uitleggeschiedenis van Psalm 137, met een voorstel hoe vers 9 te zingen.) De kunstenaar wil dan niet onze moordlust, weerzinwekkende kindermoordlust, opwekken, maar ons stimuleren tot zelfonderzoek en diepgaander gebed.

Als het rijk geïllustreerde Stuttgarter Psalter niet alleen was beoogd als pronkstuk, maar ook voor daadwerkelijk gebruik in de getijdengebeden waarin elke week alle psalmen werden gereciteerd, dan was dat plaatje bij vers 9 niet bedoeld om eens een keertje bij te gruwelen en stil te staan, maar om elke week de blik naar binnen te richten en ontdekt te worden aan verborgen zonden.

Uiteraard was eeuwenlang het gebruik van dit prachtige psalmboek slechts voorbehouden aan enkelingen; van dit boek met deze afbeeldingen was er nu eenmaal maar één exemplaar. In de twintigste eeuw is het wel gedrukt, maar met de afbeeldingen in zwart-wit en voor een prijs die veler budget te boven zal zijn gegaan. Dankzij internet is tegenwoordig alles anders: als u op bovenstaande afbeeldingen klikt, wordt u doorgeleid naar de officiële site van het Stuttgarter Psalter, waar u desgewenst de afbeeldingen nog behoorlijk kunt vergroten. Voor meditatief gebruik van de afbeeldingen van het Stuttgarter Psalter bij het lezen/bidden van de psalmen is er nu ook een Nederlandse website: Psalm in beeld.

Tot slot een vraag: heeft iemand een idee wat in die rots op de illustratie van Psalm 137:9 is afgebeeld? – Mijn associatie is dat het twee benen zijn, die aangeven dat het hier niet om een gewone rots gaat, maar om een ‘wandelende’ rots. In het Oude Testament wordt twee keer verteld dat Mozes op een rots sloeg zodat er water uit vloeide voor het volk in de woestijn (Exodus 17:6; Numeri 20:8–11). Volgens een oude joodse uitlegtraditie gaat het hierbij niet om twee verschillende rotsen, maar om één rots die het volk volgde tijdens de tocht door de woestijn en er wordt wel gedacht dat Paulus op deze traditie zinspeelt wanneer hij in 1 Korintiërs 10:4 schrijft:  “Zij dronken namelijk uit een geestelijke rots, die hen volgde; en die rots was Christus” (HSV). Als in de rots op de afbeelding inderdaad benen zijn te zien, dan zal het dus gaan om de  ‘wandelende’ rots van Exodus/Numeri, opgevat als symbool voor Christus, en dat zou, zoals gezegd, goed aansluiten bij de uitleg van Psalm 137:9 door Augustinus en anderen. – Maar misschien sla ik de plank helemaal mis en staan er in de rots geen benen afgebeeld maar iets heel anders?