“Als de GZB vier jaar geleden had voorgesteld hier aan het Evangelical Theological Seminary in Cairo (ETSC) een conferentie over secularisatie te houden, dan hadden we gezegd dat dit voor ons in Egypte geen belangrijk thema is,” zegt dr. Atef M. Gendy, rector van het seminarie, bij de opening van de GZB-conferentie over secularisatie en discipelschap in Afrika deze week. “Sinds de revolutie van 2011 en het regime van Morsi en de moslimbroederschap is dit echter veranderd,” zo vervolgt hij, “Vroeger waren er natuurlijk ook wel problemen, maar werd religie als zodanig als iets positiefs gezien. De laatste jaren zijn mensen religie echter als last gaan ervaren en verlangen ze naar een seculiere staat of omarmen ze zelfs het atheïsme.”

Atheïsme in Egypte

Ds. Amir Sarwat, predikant te Caïro, vertelt dat er naar schatting zo’n 2 miljoen atheïsten in Egypte zijn. De jeugd zit vol vragen. Wanneer de kerk een gespreksbijeenkomst over atheïsme houdt, komen hier zowel moslim- als christenenjongeren op af. Zelf leest hij zich momenteel in op het gebied van de natuurwetenschappen om vragen over geloof en wetenschap te kunnen beantwoorden. De boeken van de bekende atheïst Richard Dawkins circuleren breed in het Arabisch, maar christelijke antwoorden daarop zijn nog niet in het Arabisch vertaald.”

Tegelijk speelt in Egypte ook een heel ander probleem, zo blijkt uit de bijdrage van ds. Sherif Salah, docent missiologie aan het seminarie: in veel dorpen zonder kerk wonen christenen die het aan kennis van en betrokkenheid bij het christelijk geloof ontbreekt. In naam is men zeker christen, maar in praktijk heeft men vaak meer een volksgeloof met bijbehorende religieuze praktijken. En als er geen predikant of priester is om bij een begrafenis uit de Bijbel te lezen, nodigt men soms zelfs maar een imam uit om uit de Koran te lezen. Dr. Willem-Jan de Wit, via de GZB docent Bijbelwetenschappen en systematische theologie aan het seminarie, benadrukt het belang van goed theologisch onderwijs dat toekomstige studenten voorbereid om zowel met de vragen vanuit het volksgeloof als de uitdagingen van het atheïsme goed om te gaan.

Afrika ongeneeslijk religieus?

Afrika staat bekend als een godsdienstig continent. Volgens sommigen is het zelfs “ongeneselijke religieus” en zal secularisatie er nooit echt grip op krijgen. Prof.dr. Benno van den Toren, hoogleraar interculturele theologie aan de Protestantse Theologische Universiteit te Groningen, dr. Dick Seed (Kenya) en dr. Abel Ngarsoulede (Chad) gaan in hun bijdragen echter allen wel in op secularisatie in Afrika. Van den Toren acht het wel mogelijk dat secularisatie in Afrika plaatsvindt. Tegelijk vraagt hij zich af of Afrika vroeger echt zo religieus was. Is dat niet meer een romantisch beeld van het verleden? Traditionele Afrikaanse religies zijn in zekere zin ook vrij seculier: ze zijn vooral gericht op wat ik hier en nu nodig heb. Dat ziet hij terug in het neo-pentacostalisme, dat sterk gericht is op gezondheid, welvaart en voorspoed. Jongeren plaatsen bijvoorbeeld filmpjes op het internet waarin ze een danklied voor God zingen voor de nieuwe Mercedes die ze hebben gekregen. Van den Toren benadrukt richting de studenten die zijn college bijwonen dat hij het positief vindt als het christelijk geloof wordt verbonden met het moderne leven hier en nu maar dat het daar niet in op mag gaan.

De conferentie is een initiatief van prof.dr. Herman Paul, GZB/IZB hoogleraar secularisatiestudies aan de Rijksuniversiteit Groningen, die de afgelopen jaren vooral de vraag heeft gesteld naar welke verhalen over secularisatie worden verteld en hoe die het handelen van de kerk beïnvloeden. Drs. Jaap Haasnoot werkt via de GZB als docent theologie in Zuid-Soedan en presenteert zijn onderzoek naar de vraag welk verhaal anglicaanse kerkleiders daar vertellen. Zij spreken niet over secularisatie maar wel over afnemende betrokkenheid van kerkleden. Het is echter niet een verhaal zonder hoop alsof het alleen maar slechter kan worden. Als de kerk zich meer inzet op discipelschap mag menselijkerwijs worden verwacht dat mensen weer meer en dieper betrokken raken bij kerk en geloof.

Ds. Ad Verwijs, die jarenlang namens de GZB in Rwanda werkte, benadrukt eveneens het belang van discipelschap. Kerkleiders moeten worden getraind om in heel de kerk duidelijk uit te dragen wat de kern is van het christelijk geloof en hoe dit met heel het leven te maken heeft.

Zeker daar er nog maar weinig onderzoek is gedaan naar secularisatie in Afrika was deze conferentie van twee dagen al met al zeer verrijkend en een verkenning van tal van vragen die nader onderzoek verdienen en meegenomen kunnen worden in de missionaire bezinning en beleidsvorming.

Zie ook: “Secularisatie gaat Afrika niet voorbij” op RD.nl.