In de Tweede Wereldoorlog waren de Engelsen goed en de Duitsers fout en de joden slachtoffers. Iedere Nederlander weet dat het zo zit en nieuwe Nederlanders worden geacht zich deze vanzelfsprekende feiten zo snel mogelijk eigen te maken. Natuurlijk is er ruimte voor nuance: er waren ook goede Duitsers die niet van harte achter Hitler stonden en een jood de kans gaven te ontsnappen.

Maar het volgende kan niet: een illegale drukpers die de ondergrondse gebruikte om tegen de Engelsen te schrijven; een verzetsheld die zijn eigen leven waagde om een Engelse officier in zijn auto op te blazen; een man die zijn eigen ogen ontnomen werden nadat hij een Engelse legerleider de ogen had uitgestoken en die nu tot op de dag van vandaag met eer wordt begeleid door jongens in dienst en op wiens initiatief een museum is ingericht opdat wij niet vergeten; een beschaafde jongeman die je rondleidt door dit museum, die de verhalen met overtuiging vertelt, naar keus in zijn moerstaal of in het Duits of in het Engels, en die uiteindelijk beslist geen fooi wil hebben omdat hij dit voor het vaderland doet; een Amerikaanse tank voor het museum die we buit hebben gemaakt op de gehate joden.

Het voorgaande “kan” niet, maar is wel werkelijkheid in Port Said, de stad waar het Suezkanaal uitmondt in de Middellandse Zee. Natuurlijk gaat het hier niet over de Tweede Wereldoorlog, maar over de jaren vijftig toen Egypte het koloniale juk van zich afschudde en het Suezkanaal nationaliseerde en over de jaren zeventig toen Egypte een verrassingsaanval op Israël uitvoerde.

Voor mij als buitenlander is zo’n museum aardig om te ontdekken hoe de Egyptenaren naar hun geschiedenis kijken: wat was belangrijk en wie waren goed en fout. Maar zou ik zelf ooit een nieuwe Egyptenaar kunnen worden die zich deze kijk op de geschiedenis als de zijne eigen maakt en zelf van harte dit verhaal gaat doorvertellen? Even kan ik me inleven in de allochthone VMBO-puber die op school geacht wordt het Nederlandse standaardverhaal klakkeloos te slikken maar dat niet trekt.

Natuurlijk corrigeer ik mezelf meteen en zie ik het verschil: terwijl elders het geschiedenisonderricht op scholen en in musea ideologisch is gekleurd en gericht is op nationale zelfverheerlijking, gaat het in het Nederlandse onderwijs om op feiten gebaseerde kritische oordeelsvorming. Wie de zaken eerlijk en open onderzoekt, zal zelf ook ontdekken dat de genuanceerde versie van het Nederlandse standaardverhaal juist is, terwijl als ik het verhaal van sommige andere landen nader zou onderzoeken, ik zou ontdekken dat het onkritisch en ongenuanceerd is en en de feiten selectief en in een verkeerd verband presenteert.

Hoe vaak is “kritisch denken” slechts een eufemisme voor “een nieuwe ideologie  napraten.” In elk geval zou het niet van zuiver kritisch inzicht getuigen als u van een afstand zou beweren dat die Egyptische held met uitgestoken ogen slechts een product van legendevorming is en dat zijn schilderij enkel gebaseerd is op een volksverhaal. Ik heb hem namelijk zelf met eigen ogen in levende lijve gezien in de tuin van het museum.