Wie een gemiddelde Nederlandse boekhandel binnenstapt, kan de indruk krijgen dat er nauwelijks boeken zijn om Arabisch te leren. Wie zich echter verder verdiept in wat er beschikbaar is en niet terugschrikt voor boeken met uitleg in het Engels, kan zich juist overweldigd voelen door wat er allemaal op de markt is. Dit blogbericht presenteert een selectie van boeken en andere leermiddelen voor:

Egyptisch Arabisch: de spreektaal van Egypte en in het bijzonder Caïro, die vooral door televisieuitzendingen en films in bijna de gehele Arabische wereld bekendheid geniet en wordt verstaan. Het Egyptisch Arabisch wordt ook als informele schrijftaal gebruikt, bijvoorbeeld op Facebook.
Modern Standaard Arabisch: de officiële schrijftaal van boeken, kranten, formulieren, e.d. die door de gehele Arabische wereld ongeveer hetzelfde is. In bijvoorbeeld nieuwsuitzendingen en de moskee wordt het ook als spreektaal gebruikt.
Christelijk Arabisch: niet een apart dialect, maar de woordenschat die bijvoorbeeld in de Arabische Bijbel en in Arabischtalige kerkdiensten wordt gebruikt. Gewone lesboeken besteden hier meestal weinig aandacht aan, maar er zijn enkele uitstekende hulpmiddelen voor christelijk Arabisch verkrijgbaar die deze leemte vullen.

Deze lijst is voorjaar 2012 samengesteld en daarna slechts licht bewerkt en pretendeert nadrukkelijk geen volledigheid. Er zijn bijvoorbeeld veel meer lesboeken voor Modern Standaard Arabisch dan hieronder vermeld.

Egyptisch Arabisch

Pimsleur. Wie vrijwel zonder moeite en zonder docent de basics van het Egyptisch Arabisch wil leren, kan het best beginnen met een Pimsleur Egyptian Arabic cursus (verkrijgbaar op cd’s of als download in verschillende lengtes: 8, 10, 16 of 30 audiolessen van een half uur; zie http://www.pimsleur.com/Learn-Arabic-Egyptian). Pauzes om woorden na te zeggen of antwoord te geven op vragen zitten in de lessen ingebouwd, zodat een les van een half uur je ook precies een half uur kost. Wel zul je een les waarschijnlijk twee of drie keer willen doen voordat je naar de volgende gaat. Terwijl het Arabisch van deze cursus qua woordenschat en uitspraak over het algemeen overeenkomt met wat ik in praktijk in Cairo hoor, begint de cursus met een vreemde misser: er wordt een woord voor “neemt u mij niet kwalijk” gebruikt dat je in praktijk maar zelden hoort.

Kallimni ‘Arabi. Van 2007 tot 2009 is een vijfdelige lesmethode verschenen voor het Egyptisch Arabisch:

Samia Louis. Kallimni ‘Arabi Bishweesh: A Beginner’s Course in Spoken Egyptian Arabic, 1. Illustrations by Nessim Guirges. Cairo: The American University in Cairo Press, 2008.
Samia Louis. Kallimni ‘Arabi: An Intermediate Course in Spoken Egyptian Arabic. With Iman A. Soliman. Illustrations by Nessim Guirges. Cairo: The American University in Cairo Press, 2007.
Samia Louis. Kallimni ‘Arabi Aktar: An Upper Intermediate Course in Spoken Egyptian Arabic, 3. Illustrations by Nessim Guirges. Cairo: The American University in Cairo Press, 2008.
Samia Louis. Kallimni ‘Arabi Mazboot: An Early Advanced Course in Spoken Egyptian Arabic, 4. Illustrations by Nessim Guirges. Cairo: The American University in Cairo Press, 2008.
Samia Louis. Kallimni ‘Arabi fi Kull Haaga: A Higher Advanced Course in Spoken Egyptian Arabic, 5. Illustrations by Nessim Guirges. Cairo: The American University in Cairo Press, 2009.

Kullu tamām. Het belangrijkste Nederlandse lesboek voor het Egyptisch is Manfred Woidich en Rabha Heinen-Nasr. Kullu tamām: Inleiding tot de Egyptische omgangstaal. 4e druk. Amsterdam: Bulaaq, 2004. Het Arabisch wordt hier op een zorgvuldige manier weergegeven in westers schrift en de grammatica wordt grondig uitgelegd. De wetenschappelijke behandeling van de taal maakt het boek echter weinig geschikt voor zelfstudie. In Egypte is een Engelse versie van dit boek verkrijgbaar. Egyptische docenten gebruiken het echter liever niet omdat zij meestal de voorkeur geven aan lesboeken waarin het Egyptisch Arabisch in Arabisch schrift wordt weergegeven en omdat het voor henzelf vaak lastig is om een gedetailleerde uitleg van de grammatica in het Engels te kunnen volgen: zij willen hun lessen niet wijden aan het ontcijferen van een Engelse tekst maar aan het spreken van Arabisch.

Gevorderden. Wie reeds een goede basiskennis heeft van het Egyptisch Arabisch en/of het Modern Standaard Arabisch en zich verder wil bekwamen in het Egyptisch Arabisch kan baat hebben bij de volgende boeken die door de American University in Cairo Press op de markt worden or reeds zijn gebracht: ‘Arabi Liblib (3 delen), Kalaam Gamiil (2 delen) en Umm al-Dunya.

Modern Standaard Arabisch

Woordenboeken en -lijsten

Zakwoordenboeken

Van Dale miniwoordenboek Arabisch – Nederlands, Nederlands – Arabisch. Vert. Ankie van Pel. Utrecht: Van Dale, 2010.
Het ideale zakwoordenboekje (naar mijn indruk gebruiksvriendelijker dan het Prisma miniwoordenboek Arabisch). Met circa 10.000 trefwoorden per taal en meestal slechts één vertaling per woord vind je snel wat je zoekt. Natuurlijk grijp je ook wel eens mis en dan is een groter woordenboek onontbeerlijk.
Enkele foutjes in dit woordenboek:
– op pag. 60 is in plaats van فيتحكم waarschijnlijk تحكم bedoeld;
– op pag. 349 is het verschil tussen “leren¹” en “leren²” niet dat van bijvoegelijk naamwoord en werkwoord, zoals aangegeven, maar dat van “leren” in de zin van onderwijs ontvangen/kennis verwerven en van “leren” in de zin van “onderrichten.
Rohi Baalbaki. Al-mawrid al-quareeb: A Pocket Arabic-English Dictionary. 19e druk. Beirut: Dar el-ilm lilmalayin, 2007.
Wie bij het lezen van Arabische teksten in het Van Dale woordenboekje te vaak woorden en betekenissen mist, maar toch slechts een klein formaat woordenboekje op zak wil hebben, zal deze kleine mawrid (er bestaan ook grotere met meer woorden) waarderen. Met circa 20.000 trefwoorden en meestal verschillende vertaalmogelijkheden is dit een goede hulp voor het ontcijferen van veel teksten.

Leerwoordenboeken

Ed de Moor, Ankie van Pel (bew.). Basiswoordenlijst Arabisch: Nederlands – Arabisch, Arabisch – Nederlands. 5e druk. Bussum: Coutinho, 2009.
Wie een taalcursus Arabisch volgt (met het boek Arabisch voor beginners van de auteurs of juist met een Arabischtalige docent die geen Nederlands en slechts beperkt Engels spreekt), zal deze woordenlijst een prettig naslagwerk vinden. Vergeleken met de zakwoordenboeken zijn de letters groter en biedt de bladspiegel meer witruimte voor bijvoorbeeld aantekeningen. Met circa 7.000 trefwoorden per taal zul je de meeste lesboekteksten kunnen lezen of vertalen, maar grijp je natuurlijk ook wel eens mis. Daar staat tegenover dat wie een Arabisch woordenboek uit zijn of haar hoofd wil leren, bij deze woordenlijst serieus kan proberen dat te doen.
Een kleine onhebbelijkheid van deze woordenlijst is dat woorden die met أ آ ا of إ beginnen niet door elkaar staan zoals in bovengenoemde zakwoordenboeken maar in vier aparte lijsten zijn uitgesplitst. Op zich is het misschien een kwestie van wennen, maar in informele teksten zoals op Facebook laten Arabischtaligen de hamza op of onder de alif vaak achterwege, waardoor de Arabischlerende lezer moeite zal hebben meteen te bepalen in welke lijst hij of zij moet zoeken.
Tim Buckwalter en Dilworth Parkinson. A Frequency Dictionary of Arabic: Core Vocabulary for Learners. Londen: Routlegde, 2011.
Lesboeken Arabisch hebben vaak de onhebbelijke gewoonte beginners lastig te vallen met infrequente woorden en dat terwijl het leren van een Arabisch woord voor een Nederlander ongeveer vier keer zoveel tijd kost als het leren van bijvoorbeeld een Spaans woord. Met dit woordenboek heeft de student het bewijs in handen dat een woord inderdaad infrequent is en dus (nog) niet hoeft te worden gememoriseerd. Positief geformuleerd biedt dit woordenboek een overzicht van de 5.000 meest voorkomende Arabische woorden geordend in volgorde van frequentie (en achterin ook alfabetisch op wortel en per woordsoort), elk voorzien van een voorbeeldzin met vertaling. Voor het berekenen van de frequenties is een corpus van 30.000.000 woorden gebruikt bestaande uit verschillende soorten bronnen.
Voor beginners zijn de voorbeeldzinnen nog te moeilijk, maar wie de smaak van het Arabisch te pakken heeft gekregen, zal dit een heerlijk lees- en studieboek vinden. Wie een Arabisch woordenboek uit het hoofd wil leren, kan misschien nog beter voor dit boek kiezen dan voor de Basiswoordenlijst Arabisch. En het is zeker te hopen dat makers van lesboeken en -materialen deze lijst gaan gebruiken om de weg naar proficiency in Arabisch voor de student zo kort mogelijk te maken door niet allerlei vocabulaire zijwegen in te slaan.
Mark Van Mol, in samenwerking met Koen Berghman. Leerwoordenboek Arabisch-Nederlands. Amsterdam: Bulaaq, 2001, 2007.

Mark Van Mol, in samenwerking met Koen Berghman. Leerwoordenboek Nederlands-Arabisch. Amsterdam: Bulaaq, 2001, 2007.
Wie niet tevreden is met een zakwoordenboekje of woordenlijst, zal blij zijn met het werk van Van Mol: hij heeft twee echte woordenboeken geproduceerd. Een belangrijk verschil met de zakwoordenboekjes en de Basiswoordenlijst Arabisch is dat de woorden in het Leerwoordenboek Arabisch-Nederlands per wortel gegroepeerd zijn. Maktaba (bibliotheek) staat dus niet onder de m maar onder de k omdat de wortel ktb is. Het voordeel van deze opzet is dat je goed kunt zien welke woorden aan elkaar verwant zijn. Een nadeel is dat bij sommige woorden de wortel moeilijker te achterhalen is, bijvoorbeeld omdat de eerste wortelletter is weggevallen. Vergeleken met het zakwoordenboek Al-mawrid al-quareeb bevat het deel Arabisch-Nederlands niet meer ingangen (namelijk 17.000), maar de informatie per lemma is wel uitgebreider en de opmaak oogt overzichtelijker. Het deel Nederlands-Arabisch telt zo’n 20.000 ingangen.

Grote woordenboeken

Jan Hoogland, Kees Versteegh en Manfred Woidich. Woordenboek Arabisch-Nederlands. Amsterdam: Bulaaq, 2003.
Jan Hoogland, Kees Versteegh en Manfred Woidich. Woordenboek Nederlands-Arabisch. Amsterdam: Bulaaq, 2003. 1283 pag.
Nederlanders en Vlamingen mogen trots zijn op het feit dat er in het Nederlandse taalgebied zowel de woordenboeken van Van Mol als van Hoogland zijn voor het Arabisch. In menig Europees land kan men waarschijnlijk slechts met jaloerse blik naar deze hedendaagse taalprestaties kijken.
Toch moet de gebruiker nog alert zijn: qua formaat doen de woordenboeken van Hoogland denken aan bijvoorbeeld het Groot woordenboek Nederlands-Engels of het Groot woordenboek Engels-Nederlands van Van Dale, maar qua aantal trefwoorden blijven ze er toch beduidend bij achter en staan ze meer op één lijn met de middelgrote woordenboeken van Van Dale. Het deel Arabisch-Nederlands bevat 24.000 trefwoorden met 31.000 betekenissen en 43.000 voorbeelden, terwijl het deel Nederlands-Arabisch 36.000 ingangen met 44.000 betekenissen en 50.000 voorbeelden bevat. Dit betekent dat bijvoorbeeld de trefwoorden “apocalyptisch” en “buikspreken” ontbreken. Ook zijn sommige vertalingen ongelukkig: zo wordt “apocriefe boeken” als “apocriefe evangeliën” in het Arabisch vertaald, terwijl lang niet alle apocriefe boeken tot het genre evangelie behoren.
Dit maakt Arabisch leren een spannend avontuur: het besef dat zelfs het beste woordenboek niet het laatste woord heeft en je echt zelf uit moet gaan zoeken hoe wat in het Nederlands gezegd is in het Arabisch gezegd kan worden en omgekeerd.

Grammatica’s

Michael Whitehouse en Aziza Zaher. Chambers Arabic Grammar. Edinburgh: Chambers, 2009. 142 pag.
Wie bang is voor grammaticaboeken in het algemeen en voor de veelheid van Arabische taalregels en werkwoordsvormen in het bijzonder, zal Chambers Arabic Grammar een blijde verrassing vinden: de kleine paginaatjes, de heldere tekst en de beperkte omvang geven het gevoel dat de kern van het Arabisch behapbaar is en wellicht echt te leren is.
Willem Stoetzer. Arabische grammatica in schema’s en regels. 2e druk. Bussum: Coutinho, 1997. 337 pag.
Naar dit boek grijp ik vooral vanwege de zeer uitvoerige paradigma’s van de (zwakke) werkwoorden. Voor andersoortige kwesties kijk ik meestal eerst in Ryding.
Karin C. Ryding. A Reference Grammar of Modern Standard Arabic. Cambridge: Cambridge University Press, 2005. xxv + 708 pag.
Een helder geschreven grote grammatica van het hedendaagse Arabisch, meer gebaseerd op kranten en tijdschriften dan op klassieke of moderne literaire werken. Hoewel niet geschikt voor de absolute beginner is het werk vrij snel toegankelijk. Enige kennis van aan het Latijn ontleende Engelse grammaticale terminologie is wel een pré.

Lesboeken

Algemeen

El-Said Badawi, Muhammad Hamasa Abd al-Latif en Mahmud al-Batal. al-Kitab al-asasi fi ta‘lim al-lugha al-‘arabiya li-ghayr al-natiqin biha, deel 2. Cairo: American University in Cairo Press, 2008.
Dit boek (het tweede deel van een driedelige serie) is enigszins gedateerd (het verscheen oorspronkelijk in de jaren tachtig en is niet volledig herzien), bevat geen cd of ander audiomateriaal en ontbeert elke uitleg in het Engels. Voor zelfstudie is het ongeschikt, maar voor gebruik met een docent is het één van de beste lesboeken voor wie de eerste beginselen al onder de knie heeft. De teksten gaan over een interessante varieteit aan onderwerpen en de oefeningen zijn ter zake. De grammatica wordt uitgelegd met behulp van Arabische concepten en termen, zonder de bril en taal van de Latijnse grammatica (of de Engelse of Nederlandse afgeleiden daarvan). Hoewel dit enigszins een extra uitdaging betekent, helpt het om met Arabische ogen naar de Arabische taal te kijken en met (ontwikkelde) Arabischtaligen over hun taal te praten.

Media-Arabisch

Nariman Naila al-Warraki en Abbas Ahmed al-Tonsi. Media Arabic 1: Student’s Book. Herziene druk. z.p. 2005. 319 pag.
Dit boek (een syllabus op A4 formaat, onder andere verkrijgbaar bij de AUC boekhandels in Caïro) bevat een rijke keur aan korte en wat langere krantenartikelen, steeds voorzien van een Arabisch-Engels woordenlijstje. Achterin zijn alle twaalfhonderd woorden uit de lijstjes bijeengebracht in één alfabetische lijst. Door de opzet zijn de teksten voor wie de basis van het Arabisch beheerst ook zonder docent te lezen (voor de correctie van de oefeningen aan het eind van elke unit heeft men wel een docent nodig). De krantenberichten in het boek stammen uit de jaren tachtig van de twintigste eeuw en geven zo een kijkje in de voorgeschiedenis van de huidige situatie in het Midden-Oosten.
Alaa Elgibali en Nevenka Korica. Media Arabic: A Coursebook for Reading Arabic News. Cairo: American University in Cairo Press, 2007.
Dit boek is veel keuriger uitgevoerd en veel didactischer opgezet dan het boek van Nariman Naila al-Warrika en Abbas Ahmed al-Tonsi en besteedt expliciet aandacht aan lees- en leervaardigheden. De één zal dit waarderen, de ander zal het soms belerend vinden. Achterin het boek zijn thematische woordenlijstjes opgenomen maar ontbreekt een alfabetische woordenlijst voor het werk als geheel—één van de redenen waarom het boek iets minder bruikbaar is voor zelfstudie.

Christelijk Arabisch

Handboek christelijk Arabisch

Byoung Hak Lee. A Christian Arabic Handbook: Expressions of Prayer, Arabic Songs, An Easy Bible Story, Expressions for Leading Worship Services, Reading the Arabic Bible, Memorizing Bible Verses, Glossaries. Cairo: Dar el Thaqafa, 2010. ISBN: 9772138654. Website: http://www.4revival.org.

Alle teksten in dit boek zijn ook ingesproken op bijgevoegde cd.

Liederen

Byoung Hak Lee, red. Revival: 350 of the Most Popular Arabic Songs; With Guitar Chords, English Translation, English Transliteration, and Arabic Vocabulary References. 2e druk. Z.p.: 2004. ISBN: 9771214317. Website: http://www.taranimarabia.org.

In protestantse kerkdiensten worden deze liederen veel gezongen, in Caïro vooral in de avonddiensten (wanneer de jongeren aanwezig zijn die overdag werken of studeren).

Bijbel

De meest gebruikte Arabische Bijbelvertaling is de negentiende-eeuwse Van Dycke-vertaling. Qua vertaalprincipes laat deze zich beter vergelijken met de Nederlandse Statenvertaling en Herziene Statenvertaling dan met bijvoorbeeld de Nieuwe Bijbelvertaling, de Willibrordvertaling of de Groot Nieuws Bijbel.

Er zijn twee Arabisch-Engelse parallelbijbels in omloop: de ene bevat de Van Dycke-vertaling en de New King James Version, de andere de Levensboek-vertaling (kitaab al-hayaa) en de New International Version. Omdat tijdens kerkdiensten eigenlijk altijd de Van Dycke-vertaling wordt gelezen, is de eerste parallelbijbel het meest geschikt om de schriftlezing tijdens een kerkdienst te kunnen volgen. Voor Bijbelstudie met Arabieren heeft de Levensboek-vertaling het voordeel dat deze vrij eenvoudige taal gebruikt, maar als nadeel dat sommige Arabische christenen deze vertaling afkeuren. In 2009 verscheen een andere Bijbelvertaling in eenvoudig Arabisch: al-targima al-arabya al-moebasata. Het is mij niet bekend of deze ook in een Arabisch-Engelse paralleleditie zal worden opgenomen.

ArabBible (software). ArabBible is een prima hulpmiddel om de Bijbel in het Arabisch te leren lezen. Het bevat het hele Nieuwe Testament en enkele boeken van het Oude Testament in de Van Dycke-vertaling. Het geeft voor elk woord de betekenis en de ontleding en voor bijna elke vers opmerkingen over de zinsstructuur. Het programma kan de Bijbeltekst ook voorlezen, waarbij de spreeksnelheid instelbaar is. Voor meer informatie, zie http://www.arabbible.com. Voordat je overgaat tot aanschaf van het programma, kun je eerst een gratis demo downloaden.